Andrey Voznesenski - Savaş

Babalarının gözlerinden

İçine bakarlar öte alemlerin,

Çocuklar—ki iri gözleriyle

Periskoplarıdır ölülerin.

Andrey Voznesenski – 1975

Çeviri Notları

Andrey Voznesenski'nin bu şiirini çevirmeye İngilizce çevirisini okuduktan sonra karar verdim:

With the open eyes of their dead fathers
Toward other worlds they gaze ahead—
Children who, wide-eyed, become
Periscopes of the buried dead.


Rusçadan çev. William Jay Smith ve Vera Dunham

Orjinali ise şöyle:

С иными мирами связывая,
глядят глазами отцов
дети—широко глазые
перископы мертвецов.

Orjinalinin anlam çevirisini sevgili dostum Sabri Gürses yaptı:

Başka dünyalara uzanarak

Babalarının gözleriyle bakar

Çocuklar—iri gözlü

Periskopları ölülerin.

Şiirin biçimine bakacak olursak, her ne kadar Rusça bilmesem de "отцов" ve "мертвецов" sözcüklerinin son üçer harfindeki "цов" kafiyesi fark ediliyor. İngilizce çeviride bu kafiye "ahead" ve "dead" sözcükleriyle başarıyla yansıtılmış. Benim için de en zorlu iş bu kafiyeyi Türkçede zorlama hissi uyandırmadan yansıtmak oldu. Çeşitli denemelerden sonra en sırıtmayanının "alemlerin" ve "ölülerin" ile yakaladığım "lerin" redifi olduğuna karar verdim (diğer denemelerimi buraya almıyorum).

Şiirin adı "Savaş", fakat bunun hayal gücünü kısıtlayıcı bir ad olduğu görüşündeyim. Bende savaşla ilgili bir his uyandırmamasına rağmen özellikle kendi babamın ölümüyle ilgili son derece güçlü çağrışımlar uyandırmayı başardı.

İngilizce çeviride—herhalde şiirinin adından yola çıkarak—orjinalde olmayan bazı sözcükler eklenmiş. İlk dizede babalarının ölü (dead) olduğu, gözlerinin açık olduğu (open eyes), son dizede ise—artık okurun periskop imgesinin ilişkilendirmesini yapamayacaklarını düşündüklerinden midir nedir—yeraltında gömülü oldukları (buried dead), şiire durduk yerde eklenmiş. Bu gibi fazladan açıklamalı bir deneme yaptıysam da içime sinmedi:

Babalarının açık giden gözlerinden
İçine uzanırlar öte alemlerin,
Çocuklar ki iri faltaşı gözleriyle
Periskoplarıdır yeraltındakilerin.

("Faltaşı" nereden çıktı derseniz, bu aynı zamanda hece ölçüsü kullandığım bir denemeydi.)

Şiirin beni asıl çarpan kısmına gelirsek, eskiden beri sahip olduğum bir fikir vardı: anne-babalar, öldükten sonra çocuklarında yaşamaya devam eder, dünyayı artık onların gözlerinden görürler. Genler için biyolojide kullanılan bir metafor vardır: genler, anne-babaların kayığından çocukların kayığına atlaya atlaya milyonlarca yıl boyunca yaşamını sürdürür. Fakat anne-babaların kayıklarından çocukların kayığına atlayarak yaşamını sürdüren yalnızca genler değil, aynı zamanda kültür, dil ve hikayelerdir, anılardır. Voznesenski periskop benzetmesiyle bu fikre adeta kusursuz imgesini vermekle kalmamış, aynı zamanda anne veya baba gibi bir yakının ölümünün ardından hissedilen o ölümün doğasıyla (öte dünyalarla) yüzleşme anını topu topu dört dizeye sığdırmayı başarmış. Bana öyle geliyor ki, kuşaklar arasındaki ilişkiyi özlüce ifade etme açısından, belki ancak eski bir Sparta şarkısının şu sözleri Voznesenski'yle aşık atabilir:

Siz eskiden neyseniz biz şimdi oyuz; siz şimdi neyseniz biz ileride o olacağız.